CEVİZ (Juglans regia L.)

20-30 metre boylarında kalın dallı, geniş tepeli, görkemli görünüşlü ve kışın yapraklarını döken boylu ağaçlardandır. Kabuk gümüşi beyaz, pürüzsüz ve ince, ancak ileri yaşlarda kalın ve derin çatlaklı bir görünüm almaktadır. Önemli bir özelliği de genç sürgünler boyuna kesildiğinde öz kısmı merdiven şeklinde bölmelidir.

Yaprakları tek tüysü bileşik tipte olup, sürgünler üzerinde çok sıralı sarmal dizilirler. Bir yaprakta 5-9 adet yaprakçık bulunur ve her biri 6-12 santimetre uzunluğundadır. Yaprakçıkların kenarları da düz yani tam kenarlıdır. Çiçekleri bir cinsli bir evcikli, bir başka deyişle erkek ve dişi çiçekleri aynı ağaç üzerinde, ancak değişik sürgünlerde ya da aynı sürgünün üzerinde farklı kısımlarda bulunurlar. Erkek çiçekleri püskül gibi aşağıya sarkar ve polen tozlarını içerir. Dişi çiçekleri ise çoğunlukla sürgün uçlarında 1-3 adeti bir arada yer almaktadır. Dişi çiçeklerin tepe kısmı (stigma) 2 parçalı ve oldukça geniştir. Bu yapısı rüzgarla dağılan çiçek tozlarını yakalamak için çok elverişli bir durumdur.

Meyve çekirdekli sulu tipte olup, dış kısmı yeşil,  iç kısmı ise odunlaşmış ve üzeri girintili çıkıntılı bir yapıdadır. Anatomik açıdan adeta bir insan beynine benzemektedir.

Ceviz Meyvesinin şifalı özellikleri:

Taze ve kurutulmuş olarak tüketilir. Ayrıca baklava gibi tatlı çeşitlerinde çok tercih edilir. Tohumlarında yüksek oranda omega-3 yağ asitleri bulunur, bu sayede kalp krizleri ve felç gibi vakaların önlenmesi ya da azaltılmasında, şeker hastalığı , yüksek tansiyon ve kolesterol seviyesinin düşürülmesi ya da dengelenmesinde olumlu özellikleri vardır. Ayrıca tohum içeriğinde fitosteroller ve magnezyum bulunmakta ve bu sayede de başta kalın bağırsak, akciğer ve prostat kanserlerini önleyici ve bağışıklık sistemini güçlendirici özelliklerine de sahiptir.

Ceviz tohumlarının bir başka önemli özelliği ise antioksidan etkilere sahip olduğundan, Parkinson ve Alzheimer gibi hastalıkların tedavilerine de olumlu katkı yaptığı bilinmektedir.

Odunları mobilya endüstrisinde çok kullanışlıdır. Güzel cila kabul eder. Kendine özgü bir rengi vardır. Gövde odunu yanında urlu toprak altı kökleri de soyularak kaplama yapılır. Ayrıca tüfek dipçik ve kundakları yapımı için çok uygundur.

Ceviz ağaçlarının kamuoyu tarafından bilinmeyen ya da az bilinen özellikleri nelerdir: 

Ceviz meyve ve odunlarının bu denli yararlı özelliklerinin yanı sıra yaprakları özellikle genç yaprakları da şifalı özellikler taşımaktadır. Yapraklarında juglan adı verilen bir yağ bulunur. Bu madde tıp ve ilaç sanayinde kan temizleyici ve kuvvet verici olarak kullanılır.

Pratik olarak genç ceviz yapraklarından çay olarak yararlanılabilir. Örneğin 3-5 adet ceviz yaprakçığını yıkayıp bir porselen demlik içinde koyup, üzerine yaklaşık yarım litre kaynar su dökülür. 3-5 dakika bir havlu ile kapatılarak dem alması sağlanır, sonra bu çaydan günde 2-3 bardak tüketilebilir. İçimi kolaylaştırmak için bir limon dilimi ilave edilebilir.

Yaş meyvesinin dış ve orta tabakası (mezokarp) bol c vitamini içermektedir. Bu özelliği ile diş macunlarının içeriğine katılarak diş etlerinin tedavisinde kullanılır.

Yine yaprak ve kabuklarından saç boyası elde edilir.

Ceviz ağaçlarını bir başka özelliği de köklerinin sülfür gazı salgılamasıdır. Bu nedenle ceviz ağacının altında, öyle çınar ağacının altında olduğu gibi uzun süreli oturulamaz.  Çünkü sülfür gazı uzun sürede insanları sersemletir.

Ayrıca ceviz ağaçları bulunduğu toprağı da sülfür gazı ile zenginleştirdiği için ceviz ağaçları kendi fidanları dahil olmak üzere altında başka bir bitki fidanlarını pek barındırmaz. Bu nedenle tarımsal ormancılık (Agroforestri) uygulamalarına uygun bir ağaç türü değildir. Çoğunlukla saf olarak tarımı yapılır.

Ceviz ağaçlarının sülfür gazları salgılaması olumsuz gibi görünse de aslında atmosferde bulunan sülfür gazlarının son yıllarda sıkça tanık olduğumuz ozon tabakasında ki delikleri tamir ederek ekosistemin dengesine olumlu katkı yaptığı bilinmektedir.

Ekolojik olarak cevizler çoğunlukla su ve dere kenarlarında, sızıntı sularının bol olduğu mineral bakımından zengin alüviyal topraklarda iyi gelişme gösterir.

Anavatanı Türkiye, İran ve Asya’dadır. Ülkemizde en ünlü cevizler Van, Tunceli, Adilcevaz,  Hakkari-Şemdinli Pesen çayı boyunca yetişmektedir.