sphodelus aestivus Brot.

Prof. Dr. Rahim Anşin
Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Bilim Danışmanı

Çiriş otu bir batı Akdeniz jeofit bitkisidir. Bir başka deyişle toprak altı organı rizom şeklinde kısa, kalın ve dik bir şekilde olup, toprak üzerinde rozet şeklinde yaprakları vardır. Bu oluşum bitkiyi kuraklık, don ve sıcaklık gibi dış olumsuz koşullardan korumaktadır. Yaprakları uzun ve mızrak şeklinde 60 santimetre uzunluğa kadar erişebilir. Yaprakları birçok alkoloid içermektedir. Özellikle kış aylarında koyun ve keçiler taze yapraklarını yediklerinde zehirlenme belirtileri göstermektedir. Kurutulduğunda ve pişirildiğinde bu olumsuz özelliğini yitirmektedir. Çiçekler pembemsi beyaz, asimetrik, periant yaprakları 6 parçalıdır. Genellikle Nisan ve Mayıs aylarından başlayarak Eylül ayına dek çiçekte kalmaktadır.

Batıda Portekiz ve İspanya olmak üzere Batı Akdeniz ülkelerinde ve Türkiye’de yayılmaktadır. Ülkemizde Doğu, Güneydoğu, Ege ve Akdeniz bölgelerinde görülmektedir. Ülkemizde yayılış bölgelerine göre sarızambak, dağ pırasası, yabani pırasa ve kişkiş otu gibi değişik isimlerle de bilinmektedir.

Çiriş otu yayılış bölgelerinde halk tarafından sıkça kullanılan doğal bir sebzedir. Genellikle Mart, Nisan aylarında çiçeklenmeden önce rizomları ile hasat edilir. C vitaminince zengin olup bağışıklık sistemini güçlendirmektedir. Ayrıca idrar yolları enfeksiyonu ve basur hastalığına karşı yararlı olduğu bilinmektedir. Yine kadınlarda vajinal akıntıları önlemekte ve loğusa kadınlarda süt arttırıcı özelliği vardır. Bunların dışında dermatolojide saç dökülmelerine ve saçkıran hastalığının tedavisinde de kullanılmaktadır. Son olarak akrep ve yılan sokmalarına karşı tedavi amaçlı kullanıldığı bilinmektedir. Ancak bunun bilimsel kanıtlanmasına gereksinimi vardır.

Çiriş otundan pişirilerek çeşitli yemekler yapılmaktadır. Bunların bazıları çirişli börek, çiriş çorbası, sulu yemeği ve çiriş pilavıdır. Kurutularak çay halinde de tüketilmektedir. İçinde bulunduğumuz şu günlerde halk pazarlarında satılmakta olup, özellikle Korona virüslerine karşı bağışıklık sistemini güçlendirdiği söylenebilir. Önemli bir yan etkisi olmamakla birlikte aşırı tüketiminden kaçınılmalıdır.